Leestijd: 5-6 minuten, door: Yuri van Bergen & Laurens Talsma
Een werkbusje draait een doorsnee woonstraat in. Vijf vakmensen die rustig hun koffie opdrinken voordat ze beginnen aan de klus. Wat ze gaan doen lijkt alledaags, maar is in werkelijkheid onderdeel van iets veel groters. De huizen waarin ze aan de slag gaan – jaren ’50 en ’60-woningen uit de wederopbouwperiode – staan in vrijwel elke Nederlandse stad of dorp. De woningen zijn technisch verouderd, maar bouwkundig sterk genoeg om nog decennia mee te gaan. Mits grondig gerenoveerd en verduurzaamd.
Wat deze ochtend bijzonder maakt, is dat het werk hier niet bestaat uit een losse verduurzamingsingreep zoals een paar zonnepanelen of nieuwe dakpannen. Hier wordt het volledige component dak vervangen: een nieuw, duurzaam, energieleverend dak dat comfortabel en toekomstbestendig is. En betaalbaar. In slechts drie maanden tijd kregen 26 woningen in deze straat (nu bijna tien jaar geleden) een tweede leven. Dankzij een goed georganiseerde samenwerking tussen bewoners, woningcorporatie (eigenaar), renovatie ontwikkelaars (van BouwhulpGroep), één uitvoerende partij en enkele productleveranciers. Stil en trefzeker gerealiseerd, maar met grote betekenis.
Als Nederland vóór 2050 echt 8,1 miljoen woningen wil verduurzamen, moet renoveren op basis van componenten dagelijks én op grote schaal gaan plaatsvinden. Niet morgen, maar vanaf vandaag. Het aanbod is er klaar voor: de markt biedt inmiddels daken die energie opwekken, biobased en soms zelfs vrijwel geheel circulair zijn. De echte uitdaging ligt niet in een beter aanbod, maar in het organiseren van de vraag. Hoe bereiken we dagelijks duizenden woningeigenaren en bewoners die op zoek zijn naar meer comfort en ruimte in hun huis, bijvoorbeeld door te beginnen met het renoveren van hun dak?
Figuur 1: Storyboard van het concept Panzer om slim en snel hellende daken binnen een specifieke componentfamilie betaalbaar te renoveren. Panzer is ontwikkeld door toeleverende industrieën en experts onder het merk Alliantie+.
Menukaarten en componenten: van visie naar uitvoering
Dit is geen pleidooi voor een nieuwe wonderoplossing of een oproep tot radicale systeemverandering in de bouw. Het is een uitnodiging om gebruik te maken van wat al werkt: het denken in componenten en het werken met gestandaardiseerde keuzemodellen – ofwel ‘menukaarten’ – om renovatieprocessen eenvoudiger, efficiënter, betaalbaarder en herhaalbaar te maken.
Door woningrenovaties niet langer als losse projecten te behandelen, maar als gestroomlijnde, wijkgerichte productielijnen – zogeheten componenten-treintjes – kunnen we sneller, slimmer en op grote schaal verduurzamen. In onze projecten waarbij we componentrenovatie toepassen hoeft daardoor niet elke woning identiek te zijn, zolang de bouwstenen maar gestandaardiseerd zijn. Deze aanpak levert aantoonbare voordelen op. In de vele opdrachten waar we als BouwhulpGroep betrokken zijn vanuit de rol als renovatie ontwikkelaar zijn de renovatiekosten tot wel 40% gedaald ten opzichte van twintig jaar geleden. Niet dankzij bezuinigingen in kwaliteit, maar door slimmer te organiseren.
Juist nu, met een tekort aan vakmensen, stijgende arbeidskosten en hoge eisen aan comfort en energieprestatie, is deze efficiëntie geen luxe maar noodzaak. Een sleutel voor het investeren in meerdere (maatschappelijke) doelen tegelijkertijd: meer woningen realiseren door te splitsen, buurten voorbereiden op zorg aan huis en het besparen op CO2 als onderdeel van de klimaatdoelen. Als we leefbare wijken willen bouwen voor de toekomst, dan is ons betoog om morgen afscheid te nemen van het project denken. En de seriematige, schaalbare aanpak te omarmen, om integraal één gestandaardiseerd proces met keuze-opties per buurt/opdracht te realiseren.
Samen verduurzamen: van straat tot regio
Binnen het Europese project Save the Homes (2019–2023) werd onze componenten methode opnieuw uitgedaagd, ditmaal gericht op het seriematig renoveren van particuliere woningen. In samenwerking met de BuurtHUB (OSS) en Provincie Zuid-Holland werd een bouwcollectief opgezet van regionale vakmensen, waarmee direct schaal en slagkracht ontstond. De sleutel tot succes bleek lokaal eigenaarschap: buurtbewoners die initiatief namen, anderen meenamen, en zo de motor werden van collectieve verduurzaming.
Deze aanpak – collectieve plannen met ruimte voor individuele keuzes – biedt een krachtig antwoord op een complexe praktijk. Dankzij de ‘menukaart’ konden bewoners op basis van eigen ambities en financiële mogelijkheden concrete keuzes maken uit pakketten voor dak, gevel en installaties. De één ging direct volledig van het gas af, de ander koos voor een route met kleinere stapjes richting uiteindelijk hetzelfde doel. In beide gevallen was het resultaat: vooruitgang.
Figuur 2: Overzicht van een continue renovatiestroom waarbij binnen één jaar het proces van initiatief (bol 1) tot realisatie (bol 6) wordt doorlopen ongeacht de buurt, eigendom, ambitie en persoonlijke wensen.
Van keukentafel tot ketenaanpak
De basis van onze methode werd in 1978 gelegd, toen onze oprichters in bestaande wijken samen met bewoners, stakeholders en marktpartijen aan stadsvernieuwing werkten – van initiatief tot de laatste woning. Onze architecten- en adviespraktijk heeft inmiddels aan meer dan een half miljoen woningen gewerkt – van stedenbouw tot keukenkast en van schilderwerk tot sloop/nieuwbouw. Altijd vanuit de keukentafel, met de wensen van de bewoner voorop.
In de eerste twintig jaar (1985-2005) hebben we met corporaties gewerkt aan programmatisch en integraal samenwerken (wonen, leefbaarheid én vastgoed) om renovatie met bewoners betaalbaar te houden voor eigenaren én bewoners, en om strategisch (duurzame) kwaliteit toe te voegen. Resultaat: de doorlooptijd van een volledige buurtaanpak is gehalveerd (van ~20 naar ~10 jaar).
In de daaropvolgende twintig jaar (2002-heden) hebben we deze corporatiepraktijk toepasbaar gemaakt voor private woningeigenaren – eerst via VvE’s en professionele beleggers, later ook voor individuele woningeigenaren. Door publieke en zorgvuldig opgebouwde eigen data slim te gebruiken en te innoveren bij het ophalen van bewonerswensen, is een bewezen fysieke aanpak schaalbaar geworden met digitale hulpmiddelen (bewoners “aan de knoppen”).
Juist dat laatste – ‘bewoners aan de knoppen’ – bepaalt de toekomst. Een toekomst die steeds meer vraagt om service dan om bouwen. Een praktijk die dagelijks duizend daken renoveert en daarbij niets afdoet aan het vakmanschap in de bouw. Kwalitatief goede oplossingen, in één keer goed gemaakt door professionals. De grootste opgave is niet technisch; het is het organiseren van een continue vraag. Dat vraagt om een breed, herkenbaar assortiment van bewezen dakoplossingen. Voor de realisatie van duizend daken per dag moeten dagelijks óók tienduizenden mensen overwegen hun dak aan te pakken. Zij wonen verspreid over 14.000 buurten; 60% is particuliere eigenaar en leunen tot nu toe op eigen (of toevallige buren-) kennis. De ‘simpele’ route – iedereen hetzelfde dak – past niet meer. Waar uniformiteit ooit werkte, vraagt een geïndividualiseerde samenleving om keuze. Dus beginnen we bij de vraag: wat willen mensen? Pas dan verdienen aanbod en investering zich terug.
Renovatie op schaal vraagt dus niet om meer complexiteit, maar om eenvoud – slim georganiseerd. En om een andere manier van kijken: van ‘wat kunnen we hier doen?’ naar ‘wat kunnen we hier herhalen?’ Dáár ligt de sleutel tot betaalbaarheid – en tot het waarmaken van de langgekoesterde nationale ambitie: schaalbaarheid.
Wordt vervolgd….
