De wijk van de toekomst

Impressie van de Slimme Wijk in Helmond, offcieel Brainport Smart District geheten. Hier oogsten bewoners in hun eigen moestuin. © UNStudio

Waar meer keuze is dan schilderen of sloop-(ver)nieuwbouw

Leestijd 3 – 5 minuten, door: Pieter Deijkers

H et denken over wonen in de toekomst heeft weer een podium en elan gevonden. Steeds vaker worden er rondetafelgesprekken, inspreekavonden en participatie workshops georganiseerd. Dit jaar heb ik zelf aan twee uiteenlopende workshops deel mogen nemen die me energie en ideeën hebben gegeven.. Eén van de workshops ging over de wijk van de toekomst. Hierin werden we gevraagd om mee te denken over de wijk van de toekomst, onbelemmerd door huidige wet- en regelgeving, met ruimte om ambities en idealen te verwezenlijken. De andere workshop ging over de toekomst van sociale woonwijken met erfgoedwaarde, welke door huidige wet en regelgeving stilstaan in ontwikkeling. Twee totaal verschillende uitgangspunten. En om de verschillen nog groter te maken vond de ene workshop plaats in Eindhoven (wijk van de toekomst) en de andere in Turnhout (sociale woonwijken met erfgoedwaarde). Hoewel de tegenstelling op het eerste gezicht groot lijkt, blijkt dat de wensen dichter bij elkaar liggen en er meer overeenkomsten zijn dan je in eerste instantie zou denken.

Laten we beginnen met een klein beetje achtergrond: vanaf 2020 wordt bij Helmond Brandevoort ‘De slimste wijk van de wereld’ gerealiseerd. In 2028 moet de wijk – officieel Brainport Smart District geheten – klaar zijn (1). De voorbereidingen zijn al in volle gang (2,3,4,5) en met behulp van Lego serious play (6), werd tijdens de workshop door de aanwezigen, een groep van kennisexperts, stakeholders en slechts één toekomstige bewoner, invulling gegeven aan de centrale vraag: Hoe draagt de inrichting van de ruimtelijke omgeving bij aan een inclusieve wijk, zodat sociale cohesie en gezondheid worden bevorderd en aan welke voorwaarden zou de wijk moeten voldoen?

Daar tegenover stond in diezelfde periode de workshop in Turnhout België (7), waar aandacht wordt gevraagd voor verduurzaming van sociale woonwijken met oog voor beeldkwaliteit en erfgoedwaarde. Een vraagstuk wat hier regelmatig aan bod komt, maar waar onze zuiderburen, gezien de geschiedenis van de Belgische woningbouw, minder ervaring mee hebben. Bovendien maakt de huidige wet en regelgeving het vrijwel onmogelijk om rendabele investeringen te realiseren. Dit resulteert in het enkel onderhouden en in stand houden van de woningen, totdat de woningen niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd en ze in aanmerking komen voor sloop/nieuwbouw, ook wel vernieuwbouw genoemd. Doordat er niet geïnvesteerd kan worden in renovatie waarmee de woningen op peil blijven, gaan hiermee ook de (historische)waarde en kwaliteiten van deze bijzondere sociale woningbouwcomplexen verloren.

Het valt meteen op dat iedereen in beide workshops vol idealen en toekomstvisies zit. Van autoluwe straten en energie-neutrale woningen tot eigen waterzuiveringsinstallaties en gemeenschappelijke en/of deelvoorzieningen. De aanwezige of voorziene problemen zijn erg herkenbaar en wijken niet af van andere bestaande wijken; een te homogene bevolkingssamenstelling. In de sociale woonwijken worden leegkomende woningen steeds vaker toebedeeld aan ‘urgentie’ bewoners (status houders, gast arbeiders, etc.), met als gevolg de veel gehoorde quote: ‘er komen hier alleen nog maar buitenlanders wonen’. Aan de ander kant lijkt de ‘slimste wijk’ door alle idealen en ambities zo duur te worden dat hier alleen nog maar de rijken kunnen wonen. Een gedeelde ambitie is dan ook een differentiatie in woonvormen en doelgroepen om zo de sociale cohesie en inclusiviteit van de woonwijk te borgen. Een centrale ontmoetingsplaats met gedeelde voorzieningen en veel groen komen uit de workshops als sleutel tot succes naar boven. Naast het gemeenschappelijke is er de wens voor meer individualiteit en ruimte voor eigen invulling, maar dan wel binnen de kaders van de wijk.

Dus waar mijn verhaal begon over de verschillende ambities in de wijken (en landen) is bezien vanuit de gebruikers de wens altijd hetzelfde: een goede woning in een fijne wijk met goede buren. Door hier invulling aan te geven in de vorm van een ‘nieuwe wijk’ wordt er voorbij gegaan aan de echte opgave. De 7,5 miljoen bestaande woningen in bestaande wijken, met bestaande problemen en potenties. Wachten tot deze woningen in aanmerking komen voor nieuwbouw is geen optie, omdat A; er geen capaciteit is om duizend woningen per dag te renoveren (8) en B; omdat er niet voldoende budget is om alles nieuw te bouwen.

Geïnspireerd door deze workshops, met in mijn achterhoofd de wilde plannen van het kabinet om wijkgericht te verduurzamen en geschikt te maken voor 2050, leek het mij leuk om met onze eigen ‘serious-play-projecten’ een invulling te maken voor ‘De bestaande wijk van de toekomst’. Omdat er meer smaken zijn dan schilderen en sloop/(ver)nieuwbouw. Een workshop gericht op herhaalbare oplossingen voor een bestaande wijk met bestaande problemen. Ik verwacht dat in de wijk van de toekomst betaalbaarheid, duurzaamheid en ruimte voor individualiteit de centrale thema’s zullen zijn, maar wie weet levert het nieuwe inzichten op. Inzichten die we kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk. Wil jij met mij deze workshop opzetten?